Voor veel ondernemers is de meerwaarde van een raad van commissarissen niet direct duidelijk. Het instellen van een raad van commissarissen wordt – evenals het instellen van een ondernemingsraad – door sommigen als noodzakelijk kwaad beschouwd. Daarentegen ervaren ondernemingen van een bepaalde omvang, van specifieke aard of met specifieke activiteiten de meerwaarde van een raad van commissarissen wel. Een kort overzicht van wat een ondernemer nu aan een raad van commissarissen heeft.
Checks and balances
Door het instellen van een raad van commissarissen wordt de onderneming uitgebreid met een orgaan. De bevoegdheidsverdeling en de interne controlemechanismen (checks and balances) veranderen daardoor. Het bestuur en de algemene vergadering staan niet meer tegenover elkaar. Een derde onafhankelijk orgaan komt erbij met eigen taken en bevoegdheden. Dat alleen al wordt door sommige ondernemers als prettig ervaren (bijvoorbeeld in een familiebedrijf waarbij een raad van commissarissen bestaande uit niet-familieleden wordt ingesteld).
Voorbeelden van deze veranderde taken- en bevoegdheidsverdeling en de interne controlemechanismen zijn: besluitvorming door de raad van commissarissen (onder meer in geval van tegenstrijdig belang), mede-ondertekening van de jaarstukken en de raadgevende stem in vergaderingen.
Beter functioneren van de onderneming
De taken en bevoegdheden van de raad van commissarissen zijn erop gericht om de onderneming beter te laten functioneren. Qua positie staat de raad van commissarissen enerzijds dichter bij de aan de rechtspersoon verbonden onderneming dan de algemene vergadering. Anderzijds staat de raad van commissarissen op meer afstand tot die onderneming dan het bestuur. Omdat de raad van commissarissen zich niet bezig houdt met de dagelijkse aansturing, kan een grotere mate van onafhankelijkheid worden bereikt. Tunnelvisie en excessen kunnen daardoor worden voorkomen. Bij complexe aangelegenheden (zoals een overname of een herstructurering) kan de raad van commissarissen een special committee aanstellen, die mee kan denken en snel de noodzakelijke besluiten kan nemen. Ook kan de raad van commissarissen in geval van conflicten een bemiddelende rol op zich nemen.
Door het instellen van een raad van commissarissen kunnen ervaren en capabele buitenstaanders worden aangetrokken. De onderneming kan profiteren van hun deskundigheid, ervaring en netwerk.
Dat het instellen van een raad van commissarissen erop is gericht om de onderneming beter te laten functioneren komt terug in de klassieke kerntaken van het toezicht houden op het beleid en de gang van zaken en het, gevraagd en ongevraagd, geven van advies.
Beter functioneren van het bestuur
Met een raad van commissarissen staat het bestuur er niet langer alleen voor. De raad van commissarissen is sparringpartner van het bestuur voor het beleid en de algemene gang van zaken. De raad van commissaris weet, als het goed is, van iedere bestuurder wat zijn persoonlijke situatie is en wat zijn zakelijke drijfveren zijn, zodat daarop kan worden ingespeeld. Verder ziet de raad van commissarissen erop toe dat het bestuur, qua samenstelling en capaciteiten, is uitgerust en berekend op de verwezenlijking van de doelstellingen van de onderneming.
Het beter laten functioneren van het bestuur is voor de raad van commissarissen vervat in de taak van werkgever en de rol van coach.
Waardecreatie
Het instellen van een raad van commissarissen is een middel met als doel waardecreatie. Een raad van commissarissen kan bijdragen aan het bestendig succes van de onderneming. Een raad van commissarissen zal minder gevoelig zijn voor korte termijn belangen dan de individuele aandeelhouders (bij dividend) of de individuele bestuurders (bij een bonus). In het belang van de onderneming kan de raad van commissarissen ook tegenover de individuele aandeelhouder(s) optreden. Een raad van commissarissen is daardoor bij uitstek het orgaan dat het lange termijn belang van de onderneming kan bewaken. Met andere woorden: een raad van commissarissen is gericht op lange termijn waardecreatie voor de onderneming (en daarmee haar aandeelhouders).
Wanneer
Wanneer een ondernemer een raad van commissarissen instelt, bepaalt hij doorgaans zelf. De meeste ondernemers zijn namelijk niet verplicht om een raad van commissarissen in te stellen. Een verplichting tot het instellen van een raad van commissarissen bestaat meestal op grond van een verplichting om het structuurregime in te voeren, op basis van een governance code of als andere specifieke wetgeving van toepassing is. Aangeraden wordt om een raad van commissarissen in te stellen bij een onderneming met een institutioneel of maatschappelijk karakter. Ook wanneer men verwacht dat de onderneming een vogelvlucht zal nemen en het bestuur baat heeft bij coaching en advies (zoals bij jonge ondernemers en startups) kan het raadzaam zijn een raad van commissarissen in te stellen.
Niet voor iedere onderneming is een raad van commissarissen direct van meerwaarde. Om te bepalen of het zinvol is om een raad van commissarissen in te stellen, kan de ondernemer zich afvragen of hij (a) een onderneming heeft, (b) een onderneming voert of (c) een onderneming in stand houdt of wil gaan houden. [1] Indien de ondernemer een onderneming in stand houdt of wil gaan houden (de institutionele opvatting) doet hij er verstandig aan na te denken over het instellen van een raad van commissarissen.
[1] Tot een bepaalde omvang ervaart een ondernemer (a) de onderneming waarvan hij enig eigenaar is als ‘hebben’, (b) de onderneming die hij samen met anderen heeft of die van enige omvang is als ‘voeren’ en (c) de onderneming vanaf een bepaalde omvang als een zelfstandige organisatie in de maatschappij die niet afhankelijk is van de inspanningen van de ondernemer als ‘in stand houden’. Let wel, de heersende leer is dat de wetgever maar één benadering kent en dat is die van de onderneming in stand houden.